Człowiek w miarę rozwoju cywilizacji opanował prawie wszystkie środowiska Ziemi. Przystosował się do nowych warunków i jako gatunek odniósł zwycięstwo. Jednak zajmowanie coraz to nowych terenów przez człowieka powodowało, iż zmieniał on środowisko na swoją korzyść. Gatunki zwierząt żyjące dotychczas na terenach penetrowanych i wykorzystywanych przez gatunek ludzki były wypierane, nierzadko tępione co doprowadziło do wyginięcia wielu gatunków zwierząt, a drugie tyle znalazło się na granicy wymarcia. Tak było w przypadku tura, dropia czy też wilka i rysia. Dwa pierwsze gatunki wyginęły już w naszym kraju. Tur w XVII w, a drop w drugiej połowie XX prawdopodobnie w wyniku stosowania DDT i innych środków ochrony roślin w rolnictwie. Jednak znalazły się zwierzęta, które przystosowały się do zmienianych przez człowieka warunków i świetnie dają sobie radę w środowisku. Do nich zalicza się sarna (Capreolus capreolus L.), a konkretnie ekotyp sarna polna.
Najwcześniejsze doniesienia na temat sarny polnej pochodzą z początku XX wieku. Miało to ścisły związek z zapoczątkowaniem prowadzenia wielkołanowej gospodarki rolnej i związanymi z tym faktem wylesieniami w Europie. Oprócz wpływu człowieka na wyodrębnienie się ekotypu sarny polnej, istotny wpływ miało również zagęszczenie populacji sarny w lasach. co wpływało na nią niekorzystnie i powodowano zmiany w dotychczasowym trybie życia. Zwiększała się tolerancja sarny wobec człowieka w środowisku rolniczym, co w końcu spowodowało trwałe zajęcie pól przez ten gatunek i powstanie ekotypu sarny polnej. Wytworzyły się (i zapewne dalej tworzą) adaptacje biologiczne tego gatunku do życia na otwartych przestrzeniach pól uprawnych. Badania prowadzone nad zachowaniem saren leśnych przesiedlanych na pola wykazały, że wkrótce większość tych zwierząt wróciła do lasu. Podjęto również próby przesiedlania potomstwa saren polnych do lasu i saren leśnych na pola.. Urodzone i odchowane koźlęta w innym biotopie wykazały tendencję do powrotu do pierwotnych środowisk. Zaganiane stada saren polnych do lasu po jakmiś czasie wracają na pola. Podobnie jest z sarną leśną wracającą do lasu. Krzyżowanie obu tych ekotypów w naturze jest raczej utrudnione co jeszcze bardziej zaznacza w kolejnych pokoleniach różnice między sarną polną i leśną.
Sarna polna występuję na rozległych polach uprawnych o dobrej glebie, utrzymanych w wysokiej kulturze. Spotyka się ją także na małych poletkach „chłopskich”. Preferuje mozaiki pól i zadrzewień śródpolnych, trzcinowisk, wierzb i zakrzaczeń porastających rowy. Największe rejony występowania sarny polnej w Polsce to Wielkopolska, Pomorze i Dolny Śląsk. Wiąże się to z faktem istnienia w tych rejonach wielkołanowego rolnictwa w niczym nie przypominającego niewielkich pól na wschodzie i w centrum kraju. Stan taki istniał w zachodniej Polsce od połowy XIX wieku i przetrwał aż do dziś. Niebagatelną rolę w utrzymaniu takiego stanu rzeczy odegrały PGR-y.
Odmienne środowisko życia sarny polnej od biotopu sarny leśnej doprowadziło do różnic w ekologii, behawiorze, a nawet morfologii i anatomii. Istnieją różnice pod względem biochemicznym między sarną leśną i polną przejawiające się we wskaźnikach przemian energetycznych i aktywności enzymatycznej. Stwierdzono, że pojemność żwacza saren polnych jest większa niż u saren leśnych. Powyższe wyniki mogą świadczyć o adaptacji układu pokarmowego do żeru saren polnych, na który składają się w głównej mierze zielone części roślin uprawnych. Wykazano też różnicę w kośćcu i budowie mięśni. Parostki sarny leśnej są ciemniejsze niźli sarny polnej. Wiąże się to z faktem wycierania scypułu i poroża przez sarnę leśną o młode drzewa i krzewy. Te zawierają w korze soki, które doprowadzają do ciemnienia poroża. Z kolei sarna polna wyciera poroże głównie o trawę i glebę. Poza tym sarna polna jest bardziej wystawiona na promienie słoneczne niż przebywająca wśród drzew sarna leśna. Dlatego też parostki sarny polnej są zdecydowanie jaśniejsze. Myśliwi obserwują też, że trofea z pozyskiwanych saren polnych są mocniejsze i lepiej wykształcone niż u sarny leśnej. Inną różnicą morfologiczną jest odcień sukni. Suknia sarny polnej jest jaśniejsza i bardziej rudawa niż u sarny leśnej. Jednak ekologiczna odrębność sarny polnej uwidacznia się przede wszystkim w behawiorze. Zimą sarna polna prowadzi stadny tryb życia przebywając w stadach (rudlach) liczących niekiedy kilkadziesiąt osobników. W tym samym okresie sarna leśna bytuje pojedyńczo lub w niewielkich stadkach. Sarny polne zbierają się w stada już od końca września (najczęściej połowa października). Takie zachowanie jest wynikiem przystosowania się sarny polnej do zmieniających się warunków środowiskowych. W tym to okresie brak już na polach roślin wysokich (zboża, kukurydza, rzepak) będących schronieniem dla saren w okresie od późnej wiosny do początków jesieni. Stado jest więc swojego rodzaju „wyjściem awaryjnym” z zaistniałej sytuacji. Zbiorowe czuwanie wyrównuje poczucie bezpieczeństwa z powodu braku naturalnych osłon. Sarny w polu tak układają się do odpoczynku, że każda z nich zwrócona jest w innym kierunku. Gdy wieje silny wiatr sarny przebywają wzdłuż trzcinowisk i zadrzewień po stronie zawietrznej. Gdy jedna z saren dostrzeże niebezpieczeństwo natychmiast zrywa się do ucieczki, a za nią biegnie całe stado. Gdy niebezpieczeństwo minie sarny wracają na dotychczasowe miejsce przebywania. Skład rudli nie jest stały i sarny często wymieniają się między stadami. Wielkość areału jednego stada waha się od 50 do 300 ha, o promieniu nie 1,5 km. W lecie struktura populacji sarny polnej nie różni się od sarny leśnej. Stada, począwszy od marca rozpadają się i prowadzą indywidualny tryb życia aż do rui na przełomie lipca i sierpnia.
Przestrzenią życiową sarny polnej są pola uprawne. Stanowią one ich główną bazę pokarmową. Sarny konsumują pewne ilości roślin uprawnych co może mieć wpływ na same uprawy i ostatecznie na końcowy plon. W okresie od listopada do marca głównym składnikiem diety sarny polnej są oziminy (rzepak i zboża). W okresie późniejszym ciężar żerowania przenosi sią na zboża jare, rzepak i rośliny pastewne (lucerna, koniczyny, kukurydza). Oprócz tego sarny odżywiają się też częściami roślin drzewiastych tj. liśćmi, młodymi pędami, igłami i korą. Badania nad żerowaniem sarny polnej na polach uprawnych ustaliły, że w ciągu doby jedna sarna zjada 2,15 kg oziminy. Gdy podwyższono sztucznie zagęszczenie sarny polnej do 2,4 na 1 ha (średnio w Polsce na terenach gdzie sarna polna występuje, zagęszczenie wynosi około 15 osobników/100 ha), a na tym terenie przebywała też populacja zająca szaraka (też w zwiększonym zagęszczeniu) i dzikiego królika okazało się, że przy tak wysokiej liczebności zwierzyna w okresie jesienno-zimowym zjadała całkowicie uprawy. Straty w plonach żyta sięgały 30%, lucerny – 70%. Pomimo tak dużego zagęszczenia uprawy nie uległy całkowicie zniszczeniu, pozwalając na odnowienie stanu początkowego. W warunkach naturalnych tak wysokie zagęszczenie nigdy nie występuje. Wyliczono, że cała populacja sarny polnej w okresie spoczynku wegetacyjnego uszczupla zapas biomasy roślin (żyto, rzepak, lucerna) zaledwie o 1%. To pozwala stwierdzić, że bytujące na polach uprawnych sarny nie mają negatywnego wpływu na wysokość plonu roślin uprawnych. Uszczuplenie masy roślinnej może mieć nawet wpływ pozytywny (stymulacja krzewienia). Na badanym terenie stwierdzono zwyżkę plonu żyta o 5% (w stosunku do zielonki i ziarna). Żerujące sarny zjadają też pewne ilości chwastów i dostarczają nawozu organicznego.
Głównym niebezpieczeństwem dla sarny polnej ze strony rolnictwa są prace polowe, a w szczególności sianokosy i żniwa. Badania wykazały, że podczas sianokosów ginie corocznie 26% koźląt. Przeliczając, tylko ten czynnik stanowi 70% ubytków okresu wiosenno-letniego. Wielkość tych strat związana jest z terminem zbioru zielonek. Wcześniejsze ruszenie wegetacji przyśpiesza zbiór, późniejsze – opóźnia. W tej sytuacji wczesne oraz bardzo późne rozpoczęcie sianokosów wymija się z okresem głównych wykotów, który przypada na przełom maja i czerwca. Oprócz prac polowych zagrożeniem dla sarny polnej może być chemizacja rolnictwa chociaż dotychczasowe badania nie potwierdziły toksycznego działania chemicznych środków ochrony roślin i nawozów mineralnych na populację sarny polnej. Jednak w naszym kraju nie przeprowadza się badań nad wpływem jaki wywiera stosowanie chemicznych środków ochrony roślin na zwierzynę dziką.
Sarna polna jest stosunkowo nowym elementem w faunie agrocenoz. Mimo pozorów nie ma szkodliwego wpływu na uprawy rolnicze. Pewne ilości roślin rolniczych , które zjadają sarny nie wpływają na wielkość plonu. Można nawet mówić o pozytywnej roli sarny polnej w środowisku rolniczym. Nadgryzając rośliny stymulują tym samym ich krzewienie. Poza aspektami gospodarczymi widok stada saren w polu przysparza obserwatorowi wspaniałych przeżyć i zachęca do dalszych obserwacji.
Komentarze
Prześlij komentarz